Bijgeloof

Loopt u zonder enige aarzeling onder een ladder door? Denkt u dan niet even aan het ongeluk dat u daardoor te wachten staat? Och, die paar stappen omlopen, dat is de moeite toch niet? U loopt om de ladder heen en dus bent ook u een beetje bijgelovig. U kunt er niks aan doen, bijgeloof zit namelijk hardcoded (erger nog: hard-wired) in uw hersenen.

Dat zit zo: gebeurtenissen die in tijd en plaats gezien gerelateerd zijn, worden in onze hersenen aan elkaar gekoppeld. Dat is hoe wij (en alle andere dieren) leren. Je eet mosselen en twee uur later wordt je ziek. De eerst volgende keer lust je geen mosselen meer omdat je hersenen ‘geleerd’ hebben dat je van mosselen ziek wordt. Wanneer het gaat om gebeurtenissen die we niet kunnen beļnvloeden, om hele complexe of schijnbaar chaotische factoren zoals het weer, vallende sterren of onverklaarbare ziektes, dan noemen we het niet ‘leren’ maar ‘bijgeloof’. Drie keer niezen en het wordt morgen mooi weer, scherven brengen geluk, zout over je schouder gooien – dat soort dingen. Niet dat u of ik ooit bewust meegemaakt heeft dat scherven en geluk in tijd en plaats gerelateerd waren, maar toch gelooft een deel van ons daarin. Wij mensen produceren niet alleen onze eigen bijgeloven, wij zijn zelfs bevattelijk voor andermans bijgeloven. Bijgeloven hoeven maar een beetje plausibel te klinken en we nemen ze over. Bijgeloof is makkelijk op te lopen, maar je komt er om een of andere reden moeilijk vanaf.

Wij automatiseerders zijn nuchtere mensen. Bij ons zie je geen pastoor die het project inzegent, geen huisaltaartjes voor Martin Fowler of Kent Beck, wij wissen niet elke derde regel code als plengoffer aan moeder IT, geen wierook in het serverhok. Wij zijn tenslotte (ook ik) nerds, en nerds hebben het niet zo op dat soort gedoe – wij geloven daar niet in. Maar, bijgeloof is niet altijd herkenbaar. Aderlaten was ooit ook een hele serieuze bezigheid voor serieuze medici – mensen die niks van bijgeloof moesten hebben. Nu zien we het als bijgeloof. Ook ons domein, het bouwen van hele grote en complexe systemen, is ongrijpbaar en moeilijk te beļnvloeden. Complexiteit en ongrijpbaarheid – dat is waar bijgeloof toeslaat. We ‘ontdekken’ patronen die er in werkelijkheid niet zijn en kunnen maar niet inzien dat we het mis hebben. We verzinnen een of andere logica die het bijgeloof ondersteunt en nu komen we er helemaal nooit meer vanaf. Wie kan met zekerheid stellen dat onze werkwijzen, onze patronen over een honderd jaar niet als bizar ritueel gezien worden?

Kijkt men over honderd jaar met verbijstering terug naar de huidige ‘IT-cultus’, met heuse orakels en hogepriesters in reusachtige tempels? Zien we de gelijkenis tussen de Gartner analisten in Cannes en Amerikaanse TV-dominees niet? Zouden we niet eens op zoek moeten gaan naar onze bijgeloven? Welke werkwijzen en patronen voegen in werkelijkheid niks toe aan ons werk? Welke mechanismen zijn werkelijk wetenschappelijk getoetst in voldoende grote aantallen met valide resultaten? Laten we de grootste hype van het moment eens toetsen; Service Oriented Architecture. Congressen staan er bol van, Gartner praat over haast niets anders. Leveranciers verkopen u allemaal een SOA. SOA klinkt aannemelijk, lijkt een logisch verhaal. Ik zou niet kunnen beweren dat SOA onzin is, maar hebben we het echt beter zien werken dan allerlei andere aanpakken? Is uw ‘Enterprise’ niet dusdanig complex dat we helemaal niet kunnen beoordelen of services gaan opleveren wat iedereen belooft? Zijn andere oplossingen niet precies zo effectief of ineffectief? Weet u zeker dat uw Service Oriented Architecture meer zin heeft dan het met wierook inwijden van uw serverhok?

Hoe maken we het onderscheid tussen bijgeloof en werkelijk zinvolle technieken? Moeten we bijgeloof wel zien te voorkomen? Hoe erg is het om zout over je linker schouder te gooien als het geen kwaad kan? Sommige bijgeloven – denk aan aderlaten – zijn wel degelijk kwaadaardig. Zij leiden de aandacht af van werkelijke oplossingen, zij belemmeren creatieve oplossingen. Wij moeten leren om de complexiteit van onze organisaties op waarde in te schatten – inzien dat wij die complexiteit meestal niet in de hand hebben. Vanuit dat inzicht moeten we maar een serieus gaan nadenken over het realiteitsgehalte van onze architecturen, patronen en technieken. Misschien dat we dan een paar bijgeloven kunnen ontmaskeren.