De Dikke Nora

De laatste tijd stel ik – bij wijze van experiment – aan al mijn cursisten de volgende vraag: “Wie heeft er in het afgelopen jaar een document van meer dan honderd bladzijden volledig doorgelezen?”. En wat blijkt; velen kunnen zich niet eens herinneren wanneer ze voor het laatst zo’n dik document gelezen hebben – ikzelf ook niet. Allemaal ervaren en verstandige IT-architecten, projectleiders en IT-managers. Ze lezen gewoonweg géén dikke documenten. Een leuk leesboek van honderden pagina’s is geen enkel probleem. Maar: elk projectplan, architectuurdocument, visiedocument, … wordt direct opzij geschoven zodra het dikker is dan een pagina of honderd. Mocht u nu bezig zijn met het schrijven van zo’n dik document; houd er maar rekening mee.

Tijd voor een dappere daad! Ik moest maar eens zo’n document gaan lezen. Hoe moeilijk is dat nu helemaal? Kom, het kost je maar een paar uur! Ik koos voor de NORA – de Nederlandse Overheid ReferentieArchitectuur. Je zou het bijna als je burgerplicht kunnen zien om die NORA een keer te lezen, het gaat tenslotte om onszelf als burger en om de manier waarop de overheid met ons wil omgaan. Nogal belangwekkende materie. Bovendien is de NORA ‘door architecten en voor architecten’, en daarmee blijkbaar ook voor mij bedoeld. De NORA is een pak papier van 283 pagina’s. Van al mijn geënquêteerden hadden maar een paar personen de NORA volledig uitgelezen. Velen gaven aan dat “ze ongeveer wel wisten wat er in stond” – ze hadden het dus niet meer dan doorgebladerd. De NORA wordt ondertussen meegestuurd bij elke offerteaanvraag van een gemeente. Zouden de gemeenteambtenaren het wél gelezen hebben? “Wij voldoen ongeveer wel aan de NORA”, is een veelgehoorde opmerking bij leveranciers van overheden. Hebben zij het gelezen?

Hierbij mijn verslag van het doorlezen van 283 bladzijden referentiearchitectuur. Allereerst zal ik het document zichzelf laten verklaren. Soms geeft een beetje statistiek veel inzicht: Het woord ‘architectuur’ komt gemiddeld twee keer per pagina voor. ‘Principe’ lees je op elke tweederde pagina. Woorden als ‘afspraak’ en ‘regel’ komen één keer per twee pagina’s voor. ‘Richtlijn’ doet het ook goed. Aan de andere kant komt het woord ‘visie’ maar één keer per 20 pagina’s voor. Wat mij betreft is dat een prima samenvatting van wat ik gelezen heb. Een grote verzameling zeer verstandige richtlijnen, normen en kaders. Helemaal niets tegen in te brengen. En toch is er iets mis. Van de eerste tot de laatste bladzijde wordt er uitgelegd hoe de ‘elektronische overheid’ beter en efficiënter moet, hoe overheidsinstanties beter moeten samenwerken via standaard afspraken en protocollen. Nergens wordt verteld hoe een ‘elektronische overheid’ ons leven gaat veranderen. Hoe gaan de democratie of de transparantie van overheden veranderen met een elektronische overheid? Wat betekent de elektronische overheid voor mijn verantwoordelijkheden, mijn integriteit, mijn veiligheid, mijn privacy? Problemen rondom vergrijzing en zorgkosten zouden een plaats kunnen krijgen in de elektronische overheid. Kortom, hoe gaat de elektronische overheid de wereld verbeteren?

Misschien vindt u het een beetje overdreven, dat ik zou willen lezen hoe de elektronische overheid mijn leven ingrijpend gaat verbeteren. Het probleem is dat ‘verstandige dingen’, de NORA staat er bol van, ons gewoon niet genoeg boeien. Wij herkennen ons niet in ‘verstandige dingen’. We worden gegrepen door een visie, niet door richtlijnen en kaders. Ik weet ook wel dat de makers van de NORA zich óók bezig houden met een heuse visie op de elektronische overheid – in aparte documenten. Maar, zolang die visie niet via elke bladzijde van de NORA aan mij opgedrongen wordt, blijf ik mij afvragen of dit wel de architectuur is waar ik achter sta. Ik ben bang dat gemeentebeambten en leveranciers van die gemeenten ook zo in elkaar steken. Blijft buiten kijf dat de NORA gewoonweg verstandig is. Verstandig én dik.